उर्दू, अरबी और फ़ारसी से निकले कई ऐसे शब्द हैं जो शायरी और ग़ज़ल को हीरा-जवाहरात की तरह चमकाते हैं। ये अल्फ़ाज़ साधारण बातचीत में कम सुनाई देते हैं, लेकिन जब शेर में ढलते हैं तो दिल पर गहरी छाप छोड़ जाते हैं। इस सीरीज़ में हम ऐसे ही कठिन और दुर्लभ अल्फ़ाज़ को मायनों के साथ पेश कर रहे हैं ताकि शायरी का असली लुत्फ़ सब तक पहुँचे।
कठिन शब्द | हिंदी अर्थ (पर्यायवाची) | अंग्रेजी अर्थ (पर्यायवाची, उच्चारण सहित) |
---|---|---|
आहिस्ता (फारसी) | धीरे, मंदगति, सुस्त, हल्के से | Gently (जेंटली), Slowly (स्लोली) |
आरज़ू (फारसी) | इच्छा, कामना, अभिलाषा, तमन्ना | Desire (डिजायर), Wish (विश) |
अक्स (अरबी) | प्रतिबिंब, छवि, परछाई, प्रतिरूप | Reflection (रिफ्लेक्शन), Image (इमेज) |
अल्फ़ाज़ (अरबी) | शब्द, वाक्यांश, बोल, अभिव्यक्ति | Words (वर्ड्स), Phrases (फ्रेजेस) |
आशना (फारसी) | परिचित, साथी, मित्र, प्रेमी | Acquaintance (अक्वेंटेंस), Companion (कंपैनियन) |
आफ़ताब (फारसी) | सूर्य, रवि, आदित्य, तेज | Sun (सन), Radiance (रेडिएंस) |
अश्क़ (फारसी) | आंसू, अश्रु, नेत्रजल, विलाप | Tears (टीयर्स), Drops (ड्रॉप्स) |
अजाब (अरबी) | यातना, पीड़ा, दंड, कष्ट | Torment (टॉरमेंट), Punishment (पनिशमेंट) |
अफ़सोस (फारसी) | पछतावा, दुख, खेद, अफसोस | Regret (रिग्रेट), Sorrow (सॉरो) |
अहिस्ता (फारसी) | धीमा, मंद, सुस्त, हलका | Slow (स्लो), Gentle (जेंटल) |
बाज़ार (फारसी) | बाजार, मंडी, हाट, व्यापार स्थल | Market (मार्केट), Bazaar (बाजार) |
बक़ा (अरबी) | अमरता, स्थिरता, शाश्वतता, अविनाशिता | Eternity (इटरनिटी), Permanence (परमनेन्स) |
बुलबुल (फारसी) | कोयल, गायक पक्षी, मधुर स्वर, बुलबुल | Nightingale (नाइटिंगेल), Songbird (सॉन्गबर्ड) |
चश्म (फारसी) | आंख, नेत्र, दृष्टि, नजर | Eye (आई), Glance (ग्लांस) |
दाग़ (उर्दू) | घाव, चोट, निशान, पीड़ा | Scar (स्कार), Stain (स्टेन) |
दरिया (फारसी) | नदी, सरिता, जलधारा, समुद्र | River (रिवर), Sea (सी) |
दीदार (फारसी) | दर्शन, देखना, नजर, मुलाकात | Sight (साइट), Vision (विजन) |
फ़ना (अरबी) | विनाश, मिटना, लय, समाहित | Annihilation (अनाइअलेशन), Destruction (डिस्ट्रक्शन) |
फिराक़ (अरबी) | जुदाई, विरह, अलगाव, विछोह | Separation (सेपरेशन), Parting (पार्टिंग) |
फ़साना (फारसी) | कहानी, कथा, दास्तान, उपाख्यान | Tale (टेल), Story (स्टोरी) |
ग़म (फारसी) | दुख, पीड़ा, उदासी, व्यथा | Sorrow (सॉरो), Grief (ग्रीफ) |
गुल (फारसी) | फूल, पुष्प, कुसुम, सुमन | Flower (फ्लावर), Rose (रोज) |
हक़ीक़त (अरबी) | वास्तविकता, सत्य, यथार्थ, सच | Reality (रियलिटी), Truth (ट्रूथ) |
हसीन (अरबी) | सुंदर, आकर्षक, मनोहर, लावण्यमय | Beautiful (ब्यूटीफुल), Attractive (अट्रैक्टिव) |
इश्क़ (फारसी) | प्रेम, मोहब्बत, अनुराग, आशिकी | Love (लव), Passion (पैशन) |
इस्तिग़ना (अरबी) | आत्मनिर्भरता, बेपरवाही, स्वावलंबन, तटस्थता | Self-sufficiency (सेल्फसफिशिएन्सी), Independence (इंडिपेंडेंस) |
जमाल (अरबी) | सौंदर्य, रूप, हुस्न, लावण्य | Beauty (ब्यूटी), Splendor (स्प्लेंडर) |
जलवा (अरबी) | प्रदर्शन, चमक, आकर्षण, तेज | Display (डिस्प्ले), Glory (ग्लोरी) |
जुनून (अरबी) | उन्माद, पागलपन, दीवानगी, obsession | Madness (मैडनेस), Obsession (ओब्सेशन) |
कमाल (अरबी) | पूर्णता, उत्कृष्टता, श्रेष्ठता, परिपूर्णता | Perfection (परफेक्शन), Excellence (एक्सेलेंस) |
क़ाफ़िया (अरबी) | तुक, अंत्यानुप्रास, राइम, छंद | Rhyme (राइम), Meter (मीटर) |
क़त्ल (अरबी) | हत्या, वध, संहार, मारना | Murder (मर्डर), Slaughter (स्लॉटर) |
क़यामत (अरबी) | प्रलय, महाप्रलय, अंतिम दिन, विनाश | Doomsday (डूम्सडे), Apocalypse (अपोकैलिप्स) |
लैला (अरबी) | प्रेमिका, महबूबा, सौंदर्य प्रतीक, रात | Beloved (बिलव्ड), Night (नाइट) |
महबूब (अरबी) | प्रिय, प्रेमी, आशिक, प्यारा | Beloved (बिलव्ड), Darling (डार्लिंग) |
मजनूँ (अरबी) | दीवाना, पागल प्रेमी, उन्मादी, विक्षिप्त | Mad lover (मैड लवर), Lunatic (लूनाटिक) |
मय (फारसी) | शराब, मदिरा, सुरा, मधु | Wine (वाइन), Liquor (लिकर) |
नज़र (अरबी) | दृष्टि, निगाह, देखना, नजर | Glance (ग्लांस), Sight (साइट) |
निगाह (फारसी) | दृष्टि, नजर, देखना, परख | Look (लुक), Gaze (गेज) |
परवाना (फारसी) | पतंगा, कीट, ज्योति प्रेमी, दीवाना | Moth (मॉथ), Devotee (डेवोटी) |
क़िस्मत (अरबी) | भाग्य, नसीब, तकदीर, प्रारब्ध | Fate (फेट), Destiny (डेस्टिनी) |
रंज (फारसी) | दुख, कष्ट, पीड़ा, व्यथा | Grief (ग्रीफ), Anguish (एंग्विश) |
रक़ीब (अरबी) | प्रतिद्वंद्वी, शत्रु, विरोधी, दुश्मन | Rival (राइवल), Competitor (कंपेटिटर) |
साक़ी (फारसी) | मदिरा परोसने वाला, पिलाने वाला, मद्यपात्र, शराबी | Cupbearer (कपबेयरर), Server (सर्वर) |
शमा (फारसी) | मोमबत्ती, दीपक, ज्योति, प्रकाश | Candle (कैंडल), Flame (फ्लेम) |
शेर (फारसी) | दोहा, पद्य पंक्ति, कविता अंश, शेर | Couplet (कपलेट), Verse (वर्स) |
सितम (फारसी) | अत्याचार, अन्याय, क्रूरता, जुल्म | Oppression (ओप्रेशन), Tyranny (टिरनी) |
तजली (अरबी) | प्रकटीकरण, उद्भासन, दर्शन, प्रकाशन | Manifestation (मैनिफेस्टेशन), Revelation (रेवलेशन) |
तमकीन (अरबी) | गरिमा, प्रतिष्ठा, सम्मान, पदवी | Dignity (डिग्निटी), Prestige (प्रेस्टीज) |
तसव्वुर (अरबी) | कल्पना, खयाल, विचार, अनुमान | Imagination (इमेजिनेशन), Conception (कॉन्सेप्शन) |
उफ़क़ (फारसी) | क्षितिज, दिगंत, सीमा, अंत | Horizon (होराइजन), Limit (लिमिट) |
वफ़ा (अरबी) | निष्ठा, विश्वास, भक्ति, सच्चाई | Loyalty (लॉयल्टी), Fidelity (फिडेलिटी) |
यार (फारसी) | मित्र, प्रेमी, साथी, दोस्त | Friend (फ्रेंड), Companion (कंपैनियन) |
ज़माना (अरबी) | समय, काल, युग, दौर | Era (इरा), Time (टाइम) |
ज़ुल्फ़ (फारसी) | बाल, केश, अलक, जुल्फ | Locks (लॉक्स), Tresses (ट्रेसेस) |
अफ़सून (फारसी) | जादू, मंत्र, तिलिस्म, भ्रम | Magic (मैजिक), Spell (स्पेल) |
अय्यार (फारसी) | चालाक, धूर्त, चतुर, होशियार | Cunning (कनिंग), Sly (स्लाई) |
बहार (फारसी) | वसंत, ऋतु, मौसम, खिलना | Spring (स्प्रिंग), Bloom (ब्लूम) |
चमन (फारसी) | उद्यान, बाग, वाटिका, हरियाली | Garden (गार्डन), Meadow (मीडो) |
दावत (अरबी) | स्याही, मसि, दावत, रंग | Ink (इंक), Feast (फीस्ट) |
फ़रियाद (फारसी) | पुकार, विनती, प्रार्थना, गुहार | Plea (प्ली), Cry (क्राई) |
गुलज़ार (फारसी) | फूलों का बाग, उद्यान, चमन, बागीचा | Flower garden (फ्लावर गार्डन), Paradise (पैराडाइस) |
हसरत (अरबी) | लालसा, इच्छा, तृष्णा, कामना | Longing (लॉन्गिंग), Desire (डिजायर) |
इंतिज़ार (अरबी) | प्रतीक्षा, इंतजार, अपेक्षा, राह देखना | Waiting (वेटिंग), Anticipation (एंटिसिपेशन) |
जफ़ा (फारसी) | अन्याय, जुल्म, क्रूरता, अत्याचार | Injustice (इनजस्टिस), Cruelty (क्रुएल्टी) |
क़फ़स (अरबी) | पिंजरा, कारागार, बंदीगृह, जेल | Cage (केज), Prison (प्रिजन) |
लुत्फ़ (अरबी) | आनंद, मजा, सुख, रस | Pleasure (प्लेजर), Delight (डिलाइट) |
मशाल (फारसी) | ज्वाला, मशाल, टॉर्च, प्रकाश | Torch (टॉर्च), Flame (फ्लेम) |
नक़्श (अरबी) | चित्र, आकृति, रूपरेखा, नक्शा | Design (डिजाइन), Map (मैप) |
परस्तिश (फारसी) | पूजा, आराधना, भक्ति, इबादत | Worship (वर्शिप), Adoration (एडोरेशन) |
क़लम (अरबी) | लेखनी, कलम, पेन, लिखने का साधन | Pen (पेन), Quill (क्विल) |
रदीफ़ (फारसी) | दोहराव, अंतिम शब्द, रिपीट, रदीफ | Refrain (रिफ्रेन), Chorus (कोरस) |
सहरा (अरबी) | रेगिस्तान, मरुस्थल, बालू, सहारा | Desert (डेजर्ट), Wasteland (वेस्टलैंड) |
तख़ल्लुस (अरबी) | उपनाम, छद्म नाम, काव्य नाम, तखल्लुस | Pseudonym (स्यूडोनिम), Pen name (पेन नेम) |
उम्मीद (अरबी) | आशा, उम्मीद, अपेक्षा, भरोसा | Hope (होप), Expectation (एक्सपेक्टेशन) |
वस्ल (अरबी) | मिलन, संयोग, जुड़ाव, एकीकरण | Union (यूनियन), Meeting (मीटिंग) |
यादगार (फारसी) | स्मृति, यादगार, चिह्न, निशानी | Memorial (मेमोरियल), Souvenir (सूवेनियर) |
ज़ख़्म (फारसी) | घाव, चोट, जख्म, पीड़ा | Wound (वूंड), Injury (इंजरी) |
आबरू (फारसी) | इज्जत, सम्मान, प्रतिष्ठा, मर्यादा | Honor (ऑनर), Dignity (डिग्निटी) |
अदब (अरबी) | साहित्य, शिष्टता, सम्मान, अदब | Literature (लिटरेचर), Etiquette (एटिकेट) |
अफ़कार (अरबी) | विचार, चिंतन, सोच, खयाल | Thoughts (थॉट्स), Ideas (आइडियाज) |
बाज़ (फारसी) | बाज, शिकारी पक्षी, गरुड़, फाल्कन | Falcon (फाल्कन), Hawk (हॉक) |
चिराग़ (फारसी) | दीपक, चिराग, लैंप, ज्योति | Lamp (लैंप), Light (लाइट) |
दरख़्त (फारसी) | वृक्ष, पेड़, द्रुम, तरु | Tree (ट्री), Plant (प्लांट) |
फ़लक (अरबी) | आकाश, फलक, गगन, नभ | Sky (स्काई), Heaven (हेवन) |
ग़ुबार (फारसी) | धूल, गर्द, धुंध, कुहरा | Dust (डस्ट), Cloud (क्लाउड) |
हक़ (अरबी) | अधिकार, सत्य, न्याय, हक | Right (राइट), Truth (ट्रूथ) |
इजाज़त (अरबी) | अनुमति, आज्ञा, स्वीकृति, इजाजत | Permission (परमिशन), Allowance (अलाउंस) |
जज़्बा (अरबी) | भावना, उत्साह, जोश, जज्बा | Emotion (इमोशन), Zeal (जील) |
क़दम (अरबी) | कदम, पग, चरण, स्टेप | Step (स्टेप), Foot (फुट) |
लफ़्ज़ (अरबी) | शब्द, वाक्य, बोल, लफ्ज | Word (वर्ड), Term (टर्म) |
मक़ाम (अरबी) | स्थान, पद, मुकाम, जगह | Place (प्लेस), Position (पोजिशन) |
नसीब (अरबी) | भाग्य, किस्मत, प्राप्ति, नसीब | Fate (फेट), Lot (लॉट) |
पनाह (फारसी) | शरण, आश्रय, रक्षा, पनाह | Refuge (रिफ्यूज), Shelter (शेल्टर) |
क़रीब (अरबी) | निकट, पास, समीप, करीब | Near (नीयर), Close (क्लोज) |
राह (फारसी) | मार्ग, पथ, रास्ता, राह | Path (पाथ), Way (वे) |
सफ़र (अरबी) | यात्रा, सफर, मुसाफिरी, घूमना | Journey (जर्नी), Travel (ट्रैवल) |
तक़दीर (अरबी) | भाग्य, नियति, तकदीर, किस्मत | Destiny (डेस्टिनी), Fate (फेट) |
उल्फ़त (अरबी) | प्रेम, मोहब्बत, लगाव, उल्फत | Affection (अफेक्शन), Love (लव) |
वफ़ादार (फारसी) | निष्ठावान, विश्वसनीय, भक्त, वफादार | Loyal (लॉयल), Faithful (फेथफुल) |
यक़ीन (अरबी) | विश्वास, भरोसा, यकीन, निश्चय | Belief (बिलीफ), Certainty (सर्टेन्टी) |
ज़मीर (अरबी) | विवेक, अंतर्मन, जमीर, आत्मा | Conscience (कॉनशेंस), Soul (सोल) |
आह (उर्दू) | कराह, दर्दनाक सांस, विलाप, आह | Sigh (साई), Groan (ग्रोन) |
अफ़साना (फारसी) | कथा, कहानी, दास्तान, अफसाना | Fable (फेबल), Narrative (नैरेटिव) |
बक़ी (अरबी) | शेष, बाकी, अवशेष, बची हुई | Remaining (रिमेनिंग), Leftover (लेफ्टओवर) |
चश्मा (फारसी) | झरना, सोता, फव्वारा, चश्मा | Spring (स्प्रिंग), Fountain (फाउंटेन) |
दाग़-ए-दिल (उर्दू) | हृदय का घाव, दिल का दाग, पीड़ा, जख्म | Heartache (हार्टेक), Wound (वूंड) |
फ़िक्र (अरबी) | चिंता, सोच, फिक्र, विचार | Worry (वरी), Concern (कंसर्न) |
ग़ैरत (अरबी) | सम्मान, गैरत, इज्जत, स्वाभिमान | Honor (ऑनर), Pride (प्राइड) |
हाल (अरबी) | स्थिति, हाल, दशा, अवस्था | State (स्टेट), Condition (कंडिशन) |
इब्तिदा (अरबी) | आरंभ, शुरुआत, इब्तिदा, प्रारंभ | Beginning (बिगिनिंग), Start (स्टार्ट) |
जलाल (अरबी) | महिमा, जलाल, तेज, प्रताप | Majesty (मेजेस्टी), Glory (ग्लोरी) |
क़िस्सा (अरबी) | कहानी, किस्सा, वृत्तांत, घटना | Story (स्टोरी), Anecdote (एनेकडोट) |
लज़्ज़त (अरबी) | स्वाद, मजा, लज्जत, रस | Taste (टेस्ट), Pleasure (प्लेजर) |
मक़सद (अरबी) | उद्देश्य, मकसद, लक्ष्य, प्रयोजन | Purpose (परपस), Aim (एम) |
नफ़ा (अरबी) | लाभ, नफा, फायदा, हित | Profit (प्रॉफिट), Benefit (बेनिफिट) |
पशेमान (फारसी) | पछतावा, पशेमान, खेद, अफसोस | Regretful (रिग्रेटफुल), Repentant (रिपेंटेंट) |
क़ीमत (अरबी) | मूल्य, कीमत, दाम, मूल | Price (प्राइस), Value (वैल्यू) |
रसूल (अरबी) | दूत, पैगंबर, रसूल, संदेशवाहक | Messenger (मेसेंजर), Prophet (प्रॉफेट) |
सबब (अरबी) | कारण, सबब, वजह, हेतु | Reason (रीजन), Cause (कॉज) |
तफ़सील (अरबी) | विस्तार, तफसील, विवरण, ब्योरा | Detail (डिटेल), Explanation (एक्सप्लनेशन) |
उबूर (अरबी) | पार, उबूर, क्रॉसिंग, गुजरना | Crossing (क्रॉसिंग), Passage (पैसेज) |
वक़्त (अरबी) | समय, वक्त, काल, समयांतर | Time (टाइम), Moment (मोमेंट) |
यक़ीनन (अरबी) | निश्चित रूप से, यकीनन, अवश्य, जरूर | Certainly (सर्टेनली), Surely (श्योरली) |
ज़ाहिर (अरबी) | स्पष्ट, जाहिर, प्रकट, प्रत्यक्ष | Obvious (ओब्वियस), Apparent (अपैरेंट) |
आफ़त (अरबी) | विपदा, आफत, संकट, मुसीबत | Calamity (कैलामिटी), Disaster (डिजास्टर) |
अक़ीदा (अरबी) | विश्वास, अकीदा, मत, धारणा | Belief (बिलीफ), Creed (क्रीड) |
बला (अरबी) | मुसीबत, बला, विपत्ति, संकट | Trouble (ट्रबल), Curse (कर्स) |
चश्म-ए-बददूर (फारसी) | बुरी नजर से दूर, चश्म-ए-बददूर, संरक्षण, दुआ | Ward off evil (वॉर्ड ऑफ एविल), Protection (प्रोटेक्शन) |
दुनिया (अरबी) | संसार, दुनिया, जगत, लोक | World (वर्ल्ड), Universe (यूनिवर्स) |
फ़रिश्ता (फारसी) | देवदूत, फरिश्ता, एंजेल, दूत | Angel (एंजेल), Messenger (मेसेंजर) |
ग़लत (अरबी) | गलत, असत्य, भूल, त्रुटि | Wrong (रॉन्ग), Mistake (मिस्टेक) |
हक़ूमत (अरबी) | सरकार, हुकूमत, शासन, राज | Government (गवर्नमेंट), Rule (रूल) |
इंसाफ़ (अरबी) | न्याय, इंसाफ, निष्पक्षता, फैसला | Justice (जस्टिस), Fairness (फेयरनेस) |
जम्हूरियत (अरबी) | लोकतंत्र, जम्हूरियत, गणराज्य, डेमोक्रेसी | Democracy (डेमोक्रेसी), Republic (रिपब्लिक) |
क़ानून (अरबी) | कानून, नियम, विधि, लॉ | Law (लॉ), Regulation (रेगुलेशन) |
लिहाज़ (अरबी) | सम्मान, लिहाज, विचार, ध्यान | Regard (रिगार्ड), Consideration (कंसिडरेशन) |
मुक़द्दस (अरबी) | पवित्र, मुकद्दस, पाक, धार्मिक | Sacred (सेक्रेड), Holy (होली) |
नजात (अरबी) | मुक्ति, नजात, उद्धार, छुटकारा | Salvation (सल्वेशन), Deliverance (डिलिवरेंस) |
पाक (फारसी) | शुद्ध, पाक, पवित्र, निर्दोष | Pure (प्योर), Clean (क्लीन) |
क़ुर्बान (अरबी) | बलिदान, कुर्बान, त्याग, समर्पण | Sacrifice (सैक्रिफाइस), Offering (ऑफरिंग) |
रहम (अरबी) | दया, रहम, करुणा, अनुकंपा | Mercy (मर्सी), Compassion (कंपैशन) |
सजदा (अरबी) | सजदा, नमाज, प्रणाम, झुकना | Prostration (प्रोस्ट्रेशन), Bow (बो) |
तौबा (अरबी) | पश्चाताप, तौबा, प्रायश्चित, क्षमा | Repentance (रिपेंटेंस), Forgiveness (फॉरगिवनेस) |
उम्मत (अरबी) | समुदाय, उम्मत, जाति, कौम | Community (कम्युनिटी), Nation (नेशन) |
वही (अरबी) | रहस्योद्घाटन, वही, दिव्य संदेश, प्रकाशन | Revelation (रेवलेशन), Inspiration (इंस्पिरेशन) |
यक़ीन (अरबी) | विश्वास, यकीन, भरोसा, निश्चय | Faith (फेथ), Belief (बिलीफ) |
ज़िक्र (अरबी) | स्मरण, जिक्र, उल्लेख, याद | Mention (मेंशन), Remembrance (रिमेंबरेंस) |
अदाकार (फारसी) | अभिनेता, अदाकार, कलाकार, नट | Actor (एक्टर), Performer (परफॉर्मर) |
बक़ावल (फारसी) | अनुसार, बकौल, अनुसार, के अनुसार | According to (अकॉर्डिंग टू), As per (एज पर) |
चश्मदीद (फारसी) | प्रत्यक्षदर्शी, चश्मदीद, गवाह, साक्षी | Eyewitness (आईविटनेस), Witness (विटनेस) |
दरख़्वास्त (फारसी) | आवेदन, दरख्वास्त, निवेदन, अनुरोध | Application (एप्लिकेशन), Request (रिक्वेस्ट) |
फ़ैसला (अरबी) | निर्णय, फैसला, निपटारा,判定 | Decision (डिसीजन), Verdict (वर्डिक्ट) |
गवाह (फारसी) | साक्षी, गवाह, प्रमाण, विटनेस | Witness (विटनेस), Testifier (टेस्टिफायर) |
हालात (अरबी) | परिस्थितियां, हालात, स्थिति, दशा | Circumstances (सरकमस्टांसेज), Conditions (कंडीशंस) |
इत्तिला (अरबी) | सूचना, इत्तिला, जानकारी, खबर | Information (इन्फॉर्मेशन), Notice (नोटिस) |
जासूस (फारसी) | जासूस, गुप्तचर, स्पाई,侦探 | Spy (स्पाई), Detective (डिटेक्टिव) |
क़ैद (अरबी) | कैद, बंदी, जेल, कारावास | Imprisonment (इम्प्रिजनमेंट), Captivity (कैप्टिविटी) |
लाश (फारसी) | शव, लाश, मृत शरीर, बॉडी | Corpse (कॉर्प्स), Body (बॉडी) |
मक़बरा (अरबी) | कब्र, मकबरा, समाधि, टॉम्ब | Tomb (टॉम्ब), Grave (ग्रेव) |
नक़ली (फारसी) | नकली, जाली, बनावटी, फेक | Fake (फेक), Imitation (इमिटेशन) |
0 Comments